Grupa kulszowo-goleniowa to określenie mięśni zlokalizowanych w tylnej stronie uda. Składają się na nią: mięsień dwugłowy uda, półścięgnisty i półbłoniasty. Urazy tej grupy są powszechne i można je dokładnie zdiagnozować. Co może być przyczyną bólu po tylnej stronie uda? Jakie urazy mogą być związane z mięśniem półścięgnistym i półbłoniastym? Wyjaśniamy w artykule.
Anatomia grupy kulszowo-goleniowej
Grupa kulszowo-goleniowa to określenie opisujące mięśnie, które znajdują się po tylnej stronie uda. Grupę tę tworzą trzy główne mięśnie: dwugłowy uda, półścięgnisty i półbłoniasty. Pełnią one różne funkcje i odgrywają określoną rolę oraz mają określony czas kontaktu podczas chodzenia, biegania czy obracania się, chociaż ich anatomia częściowo pokrywa się proksymalnie.
Mięsień półścięgnisty
Mięsień półścięgnisty zajmuje przyśrodkową część tylnej strony uda. Przyczepia się do guza kulszowego krótkim ścięgnem, następnie przechodzi w smukły brzusiec mięśniowy, biegnie w dół i ponownie zmienia się w ścięgno, które przyczepia się na kości piszczelowej poniżej guzowatości.
Mięsień ten jest prostownikiem i słabym przywodzicielem stawu biodrowego, a także bierze udział w zginaniu stawu kolanowego.
Mięsień półbłoniasty
Mięsień półbłoniasty składa się w połowie z płaskiego ścięgna, zazwyczaj położony jest pod mięśniem półścięgnistym. Rozpoczyna się ścięgnem na guzie kulszowym, mniej więcej w połowie długości przechodzi w szeroki brzusiec mięśniowy, by ponownie przejść w ścięgno i utworzyć tzw. gęsią stopę głęboką.
Mięsień ten jest bardzo silnym prostownikiem oraz przywodzicielem stawu biodrowego. Dodatkowo silnie zgina goleń i rotuje ją do wewnątrz.
Ból mięśnia półścięgnistego i półbłoniastego – możliwe przyczyny
Urazy grupy kulszowo-goleniowej są powszechne w sporcie, głównie podczas biegów, sprintów i skoków, a szczególnie często występują w piłce nożnej: odnotowano do pięciu nadwyrężeń tej grupy na klub w ciągu sezonu. Większość tych urazów można leczyć zachowawczo, a operacja na ogół nie jest konieczna.
Czynniki zwiększające ryzyko urazów grupy kulszowo-goleniowej to:
- Napięcie mięśni. Mięśnie nadmiernie napięte są podatne na przeciążenia.
- Brak równowagi mięśniowej. Kiedy jedna grupa mięśni jest znacznie silniejsza niż przeciwna grupa mięśni, brak równowagi może prowadzić do nadwyrężenia. Często dzieje się tak z grupą kulszowo-goleniową. Mięśnie czworogłowe uda są zwykle silniejsze. Podczas ćwiczeń z dużą prędkością mięśnie tylnej strony uda mogą męczyć się szybciej niż mięsień czworogłowy. To zmęczenie może prowadzić do urazu.
- Słaba kondycja. Jeśli mięśnie są słabe, są mniej zdolne do radzenia sobie ze stresem związanym z ćwiczeniami i są bardziej narażone na kontuzje.
- Zmęczenie mięśni. Zmęczenie zmniejsza zdolność mięśni do pochłaniania energii, czyniąc je bardziej podatnymi na kontuzje.
- Wybór aktywności. Urazu może doświadczyć każdy, jednak częściej urazy mięśni tylnej strony uda dotyczą sportowców: piłkarzy, koszykarzy, biegaczy i sprinterów oraz tancerzy.
Uszkodzenie mięśnia następuje zazwyczaj w skurczu ekscentrycznym i najczęściej w miejscu przejścia mięśnia w ścięgno. Można wyróżnić trzy stopnie uszkodzenia w zależności od jego rozległości:
- I stopień – naciągnięcie: rozerwanie niewielkiej ilości włókien (do 5%),
- II stopień – naderwanie: rozerwanie większej ilości włókien mięśniowych (powyżej 5%),
- III stopień – zerwanie: całkowite przerwanie ciągłości tkanki mięśniowej.
Naciągnięcie
Naciągnięcie mięśnia półbłoniastego i półścięgnistego to uraz łagodny i polega na zerwaniu niewielkiej ilości włókien mięśniowych. Uraz ten daje następujące objawy:
- nagły ostry ból tylnej części uda,
- obrzęk w ciągu pierwszych kilku godzin po urazie,
- zasinienie tylnej części nogi w ciągu pierwszych kilku dni,
- osłabienie kończyny, które może utrzymywać się przez tygodnie.
Naderwanie
Naderwanie mięśnia półścięgnistego i półbłoniastego polega na częściowym uszkodzeniu włókien mięśniowych. Naderwanie zdarza się głównie u sportowców i osób intensywnie trenujących, a związane jest z niewystarczającą rozgrzewką, obciążeniem wykraczającym poza możliwości narządu ruchu, nagłą zmianą tempa lub nieprawidłowym ustawieniem nogi np. podczas kopnięcia.
Objawy mogą różnić się w zależności od rozległości uszkodzenia, ale zazwyczaj są to:
- nagły ostry ból tylnej części uda,
- słyszalny trzask podczas uszkodzenia,
- obrzęk w ciągu pierwszych kilku godzin po urazie,
- zasinienie tylnej części nogi w ciągu pierwszych kilku dni,
- osłabienie kończyny, które może utrzymywać się przez tygodnie.
Diagnostyka opiera się na ocenie palpacyjnej, badaniu zakresów ruchu i siły mięśniowej, a uzupełnione jest badaniem USG lub rezonansem magnetycznym.
Zerwanie
Całkowite przerwanie ciągłości mięśnia to sytuacja ciężka, a wyleczenie tego typu urazu może zająć miesiące. Najczęściej do urazu dochodzi w miejscu, gdzie włókna mięśniowe przechodzą w ścięgno. Dodatkowo może dojść również do oderwania się całego mięśnia od kości i wtedy mówimy o urazie awulsyjnym.
Przyczyną jest zadziałanie siły, która przekracza granicę wytrzymałości tkanki. Najczęściej do zerwania dochodzi, gdy mięsień jest w maksymalnym rozciągnięciu a osoba wykona nagły ruch ze zmianą kierunku lub zadziała siła z zewnątrz.
Objawy zerwania mięśnia to:
- nagły ból,
- utrata siły mięśniowej,
- obrzęk,
- zasinienie, czasem krwiak,
- często również podniesienie temperatury w miejscu urazu.
Stłuczenie
Ten rodzaj urazu związany jest z uszkodzeniem tkanki podskórnej i naczyń krwionośnych, rzadko warstwy głębokiej mięśni (w przypadku silnego stłuczenia).
Najczęściej występuje w momencie upadku lub uderzenia, zwłaszcza gdy mięsień jest napięty. Bardzo często występuje w sportach kontaktowych jak piłka nożna czy sporty walki.
Rehabilitacja w przypadku urazów mięśnia półścięgnistego i półbłoniastego
Postępowanie we wszystkich urazach mięśniowych jest podobne. Największa różnica będzie w czasie trwania powrotu do zdrowia i pełnej sprawności oraz rodzaju postępowania po urazie. Najczęściej lekarze wykonują USG, aby ocenić rozległość uszkodzenia.
Proces rehabilitacji rozpoczyna się od odpoczynku i redukcji aktywności fizycznej do bezbólowego zakresu. Długość fazy odciążenia zależna jest od wielkości uszkodzenia. Dodatkowo można zastosować zimne okłady i krioterapię miejscową. Celem tej fazy jest redukcja bólu, ograniczenie stanu zapalnego i niedopuszczenie do pogorszenia stanu pacjenta.
W przypadku całkowitego zerwania mięśnia stosuje się zabieg operacyjny, aby połączyć części mięśnia ze sobą i umożliwić zrost. Na tym etapie przydatne jest również zastosowanie zabiegu z użyciem lasera wysokoenergetycznego. Zabieg ten działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo, a także przyspiesza regenerację tkanek, co w przypadku sportowców jest bardzo ważne, gdyż skraca okres rekonwalescencji.
Kolejna faza to przebudowa mięśnia i powstanie blizny w przypadku naderwania i zerwania włókien mięśniowych. W tym okresie działania nastawione są na proces gojenia tkanek, przyspieszenie regeneracji oraz powstanie plastycznej blizny. Bardzo często stosuje się zabiegi fizykalne: magnetoterapię i laseroterapię, również laser wysokoenergetyczny. Dodatkowo zastosować można terapię manualną.
Faza ostatnia to powrót do pełnego zakresu ruchu i siły mięśniowej, a także przywrócenie pełnej sprawności i podejmowanie działań mających na celu prewencję urazom. Stosuje się głównie kinezyterapię – ćwiczenia wzmacniające i rozciągające oraz różnego rodzaju masaże.